कर्णालीको पल्लो किनार

[Courtesy: Baarhakhari.com]

æमलाई पल्लो किनारसम्म पु¥याइदिनु न माझी दाइ । म तपाईंलाई सुनको औँठी दिन्छु,” आठ वर्षकी नैनीले कर्णाली वारिपारि ढुङ्गा चलाउने एक माझीलाई भनी ।

बिहानको समय, घाम भर्खरै झुल्किएको थियो । कुनै पनि माझीका लागि त्यस दिनको पहिलो यात्रु पाइहाल्ने समय अझै भैहालेको थिएन । दूधका क्यान बोकेका यात्रुको पहिलो हाँचका लागि पनि कम्तीमा आठ बजेसम्म पर्खनुप¥थ्यो उनीहरूलाई । त्यो माझी त्यस दिन अलि छिटै नदीमा आएको थियो । नदीपारि रहेको उसको ससुरालीमा कुनै कार्जे भएको हुँदा आफ्नी श्रीमती, छोरा र छोरीलाई चाँडै त्यहाँ पु¥याउनुपरेको थियो । दिउँसोका लागि भन,े सधैँझै, यात्रु तार्ने काम गर्ने उसले योजना बनाएको थियो । अलि अलि पानी पनि परिरहेकोले परिवारलाई चाँडै उतापट्टि पु¥याएर ऊ नदी किनारमा फर्केको थियो ।

त्यस दिनका लागि उसको पहिलो सवारी, त्यो सानी नैनी फेलापारेपछि उसले सोच्यो, ऊ कमसेकम आजका लागि भाग्यमानी छ । नैनी उसलाई आफ्नै छारीजस्ती लागी ।

माझीलाई त्यो सानी, सुन्दर यात्रुको असाध्य माया लागेर आयो । तर, औँठीको कुरो — त्यो पनि सुनको — उसलाई खासै पत्यारिलो लागेन ।

बिहानै, अलि थकितजस्तो देखिने माझीले भन्यो, “तिमी किन यो नदी तर्न चाहन्छौँ, नानी?”

आकाश आफ्नो सम्पूर्ण मुटु नै पगालेर रोएको रोएकै थियो, र विगतका सात दिनमा कतै कुनै तारा देखिएको थिएन ।

“हेर्नुस् न, दाइ ! मेरी हजुरआमा निकै बिरामी हुनुहुन्छ, र छिट्टै उहाँ नदीपारि पुग्नुहुनेछ । म उत्तैपटि गएर पर्खन चाहन्छु उहाँलाई । एक्लै हिड्न गारो छ नि उहाँलाई — कति बूढी हुनुहुन्छ ।”

“ए, खुस्किछौँ नानी, तिमी,” उसले भन्यो । उसलाई लाग्यो, अरू उसले बुझ्ने कुरा केही थिएन, नैनीको भनाइमा ।

माझीलाई डुङ्गा ख्याउनु नै थियो । यात्रुलाई यात्रा किन गर्ने अथवा नदी किन तर्ने भनेर सोध्ने उसको काम थिएन । तर त्यत्रो विशाल नदी तर्न आउने उमेर नैनीको भएकोजस्तो लागेन उसलाई । त्यसैले नै उसले सोधेको थियो । तर नैनीले उसलाई अन्टसन्ट जवाफ दिई ।

जब डुङ्गा नदीका प्रवाहमान लहरहरू छिचोल्दै पश्चिम हान्नियो, नैनीले आफ्ना औँला लहरहरूमा चोभेर आनन्द लिन थाली । पानी निकै चिसो थियो । सुनको औँठी रहेको माझ औँलो पानीमा चोभी र त्यसभित्र सुनको औँठीको रङ्ग हरी  । त्यो सुनको पिलिमा पानीभित्र बग्दै गरेको देखियो, सुनको लहरजस्तै । अनि फेरि उनले औँलो पानीबाहिर झिकी, र हेरी । हो, औँठी हातमै थियो । बगेर कतै गएको थिएन ।

र पुनः चोभी । डुङ्गा केही हल्लिएपछि पुलुक्क पछाडि फर्केर माझीले नहकार्दासम्म यो क्रम जारि नै रह्यो ।

कर्णली निकै चौडाइ भएको नदी हो । त्यसैले एक किनारबाट अर्को किनारसम्म डुङ्गा ख्याउनलाई एक माझीले दसदेखि पन्द्र मिनेट त लिने नै भयो । डुङ्गा चलाउँदै गर्दा पनि माझीले पुलुक्क यताउती हे¥यो, कुनै डल्फिन कतै उफ्रेको देखिन्छ कि भनेर । यही मौका छोपी नैनी पुनः आफ्नो माझ औँलो पानीमा चोभ्थी र पानीभित्र स्वर्ण–तरङ्ग हेर्थी । माझीले आफ्ना आँखा आफूतिर फर्काउनासाथ ऊ औँलो पानीबाट बिजुली चम्केकोभन्दा पनि छिटो झिक्थी । यसैगरी एकपल्ट पानीबाट औँलो झिक्दै उनले भनी, “माझीदाइ, तपाईंको घरमा हजुरआमा हुनुहुन्छ?”

“हुनुहुन्न । धेरै पहिले बित्नुभाको ।”

“कस्तो दुःख । उहाँले तपाईंकै डुङ्गामा यो नदी तर्नुभाको हो?”

“पागल !”

“धन्न तपाईं आफैँ माझीदाइ हुनुहुन्छ । तर म त माझी परिनँ ।  म पनि माझी भैदिएकी भए मेरी हजुरआमा कति खुसी हुनुहुनेथियो ।  अहिले त सारै दुखी हुनुभाछ । कसैसँग पनि नबोलेको धेरै दिन भैसक्यो ।”

“कठैबरा, दुःखको कुरो । बिरामी हुनुहुन्छ हो?”

“हो । तर त्योभन्दा पनि दुःखको कुरो त उहाँ अब कसरी यो नदी तर्नुहुन्छ भन्ने हो ।”

माझीलाई अब भने नैनीको मजग ठीक छैन भन्ने यकिन भयो । उसको बेतुक कुरा सुन्नुभन्दा डल्फिन देखिन्छ कि कतै भनेर नदीतिरै हेरिरहनु मनासिब मान्यो उसले ।

“माझी दाइ, घरमा म त सधैँ हजुरआमासँगै सुत्थेँ । उहाँ भन्नुहुन्छ, म दुई वर्ष पुगेदेखि नै उहाँकै पछिपछि हिड्थेँ रे ।”

यो बेला, पहिलोपल्ट माझीलाई लाग्यो, नैनी बहुलाई होइन ।

“मामुले भन्नुहुन्छ, हजुरआमाले मलाई औँला समातेर हिँड्न सिकाउनुभाको रे । उहाँ भन्नुहुन्छ, मामु बिरामी हुँदा हजुरआमाले मलाई आफ्नै बुबु पनि खुवाउनुभाको रे ।”

पल्लो किनार पुग्न अब धेर समय लाग्ने थिएन । त्यसैले, माझीले डुङ्गा अर्कै दिशातिर मोड्यो र दक्षिणतिर लाग्यो, ताकि अझ धेरै समय नदीमै बितोस् र  नैनीको कथा पूर्णरूपमा सुन्न सकियोस् । नैनीलाई दिशा मोडेको थाहा हुने कुरै भएन ।

माझीको ध्यान डुङ्गा ख्याउने आग्लोमा थियो । मौका छोपेर नैनीले फेरि औँलो पानीमा जोभी, र फेरि एकपल्ट हेरी सूनको प्रवाह ।

“मामु भन्नुहुन्छ, जवान हुँदा हजुरआमा मजस्तै देखिनुहुन्थ्यो रे । घरमा फोटो पनि छ ।”

“तिम्री हजुरआमा कहाँ हुनुहुन्छ?”

“पर, घरमै, माझी दाइ । कस्तो बिरामी र दुःखी हुनुहुन्छ । यो नदी तर्न त पक्कै सक्नुहुन्न ।”

“पगली,” उसले फेरि भन्यो र मनमनै सोच्यो, फुच्चीका कुरामा ध्यान दिनु जरुरी छैन ।

“र उहाँ बिरामी हुँदा, मैले दिएको पानीमात्रै खानुहुन्छ । मैले नै कपाल कोरिदिन्छु, र गर्मी हुँदा पङ्खा लाइदिन्छु । हिजोराति मैले मेरो नयाँ नेलकटरले नङ् काटिदिएकी ।”

र यत्तिकैमा उनीहरू नदीको अर्को किनारसम्म पुगिसकेछन् ।

“धन्यवाद, माझी दाइ । तपाईंले मलाई मद्दत गर्नुभयो । म तपाईंलाई औँठी दिन्छु,” भन्दै नैनीले आफ्नो दाहिने हातको माझ औँलाबाट औँठी फुत्त निकाली र माझीलाई दिई । माझीलाई पहिले त लाग्यो त्यो पित्तल हो, तर हातैमा लिएर हेरिपछि थाह भो, त्यो सोह«ै आना सुन रहेछ । ऊ छक्क प¥यो ।

“छोरी, यो त सक्कली सुन हो ।”

“हो नि । तर तपाईं लानुस् । मलाई अब यसको कुनै काम छैन । म त हजुरआमासँग जाने हो । हामी बादलभन्दा पनि माथि पुग्छौँ ।”

माझीले फेरि एकपल्ट त्यस औँठीलाई नियालेर हे¥यो । हो, सक्कली सुन नै थियो ।

“तर, यो मैले पाउनुपर्ने हाँजिराभन्दा धेरे महङ्गो चीज हो । मलाई त दस रुपियाँ भए पुग्छ ।”

“मसँग दस रुपियाँ छैन, माझी दाइ । लानुस्, केही हुन्न । घरमा लगेर राख्नू न । त्यसका लागि मलाई थप एउटा सहयोग गर्न सक्नुहुन्छ?”

“कस्तो सहयोग, नानी?”

“पानी थोप्पै खान नसक्ने भएपछि हजुरआमा नदीमा आउनुहुनेछ । कति बूऽऽढी हुनुहुन्छ, नदी पार गर्न सक्नुहुन्न । तपाईं उहाँलाई तार्दिनू न, प्लिज । यहाँ म भएसम्म ल्याइदिनू न । म यही ढुङ्गामाथि बसेर पर्खिरहन्छु ।”

नैनीले ढुङ्गामाथि बसिरहँदा माझीले धेरै गहिरोसँग केही कुरा सोच्यो । त्यो औँठी गुमाउनुपर्दाको कुनै पनि पीडाको एक क्लेशसम्म पनि नैनीको अनुहारमा थिएन । ढुङ्गामाथि बसेकी ऊ, निर्दोष देखिन्थी, घरमा भएकी उसकी छोरीजस्तै । उसले सोच्यो, आत्मालाई धूमिल हुन दिनुहुन्न, हृदय बेच्नुहुन्न । हृदय नै सुनको भएकालाई सुनको औँठीको के अर्थ, उसले आफैँलाई सम्झायो ।

“भो नानी, म तिमीसँग कति पनि भाडा लिन्नँ । यो औँठी आफैँसँग राख । तिमी पनि त मेरी छोरी नै हौ ।”

“लानू, लानू । मलाई अब त्यो चाहिँदैन । फेरि, मैले तपाईंलाई भाडा दिइनँ भने, भगवान मसँग रिसाउनुहुन्छ ।”

केहीबेर गम्भीररूपमा सोचेपछि माझीले फेरि भन्यो, “बरू मलाई तिम्रो त्यो शिशाको चुरो दऊ र यो औँठी राख । मेरो भाडा त्यसले पुगिहाल्छ ।”

र नैनीले माझीलाई शिशाको चुरो दिई र औँठी फिर्ता लिई ।

“तर माझी दाइ,  मैले कम भाडा दिएँ भनेर हजुरआमालाई किनारमैचाहिँ नछोड्नू नि । उहाँलाई ल्याएपछि म अर्को पनि चुरो दिन्छु ।”

“हुन्छ नानी,” भन्दै माझी पश्चिमतिर हान्नियो । एकैछिनमा ऊ विशाल नदीका प्रवाहमान लहरसँग हेलिँदैन टाढा पुग्यो, र अदृश्य भयो ।

सानी नैनी नदी किनारमा बसी, र पानीमा आफ्नो औँलो चोभ्दै बग्दो पानीभित्रको सुन कस्तो देखिन्छ, हेर्न थाली । पश्चिमतिर, डुब्नैलागेको घामका किरणहरू ठ्याक्कै उसका आँखामा परे, र उसले त्यसो गर्न छोडी । फेरि एकपल्ट ऊ नदी किनारको त्यही विशाल ढुङ्गामाथि उक्लिई  र आँखाले भ्याएसम्म पूर्वतिर हेरी । पर, नदीपारि, उसले आफ्नो घर ठम्याई जुन अहिले कमिलाको ढिस्कोजत्रो मात्रै देखियो, र मानिसहरू कमिलाजत्रा । मान्छे को को हुन् भन्नेचाहिँ ठम्याउन सकिन ।

उसले त्यस विशाल कर्णाली नदीलाई हेरी । पोहोर सालको हिउँदमा त्यस बगरको पल्लोपट्टि कत्तिपटक उसले र उसकी हजुरआमाले दाउरा टिपेका थिए । नदी किनारमै लहरै उभिएका कट्टुसमा कत्ति लटरसम्मै फलेका थिए सुन्दर दानाहरू, र उनीहरूले तिहारताका कस्तरि पोलेर खाएका थिए ती दाना । पल्लो घर, पुरोत बाजेका छोराछोरी सधैँ कर्णालीमा डल्फिन देखेको गफ सुनाउँथे,  तर ऊ आफैँलेचाहिँ कहिल्यै देखेकी थिइन । त्यसैले उसलाई लाग्यो, उनीहरू छेपारा देख्दाहुन् र डल्फिन भनेर झुक्किँदाहुन् ।

साँझको बेला थियो । घाम अस्ताउने तर्खरमा थिए । नैनीको नजिकैको ढुङ्गोको टुप्पोमा, घाँटीमा रातो मालाकारको भुत्ला भएको एउटा पहेँलो चरो टक्क बस्यो, “सी–सिट्” गरेर गीत गायो, र नैनीलाई देखेपछि पुच्छर एकातिर ढल्कायो, र उत्तरतिर हान्नियो । साँझको पिलिमाका उसले त्यस चरोलाई देखेसम्म हेरी । केही बेरमा त्यो चरो अदृश्य भयो ।

“यो चरो अलि ठूलो भएको भए ढाडमा राखेर हजुरआमालाई बोकिल्याउने थियो होला,” उसले सोची । तर ऊ आफैँलाई थाह थियो यो कति अव्यवहारिक चिन्तन् हो भनेर ।

बादल अलिअलि लागेको दिन थियो । माथि, हिमालतिर पानी परेको हुनुपर्छ, कर्णालीमा पानीको वजन निरन्तर बढिरहेको थियो । माथि, पहाडतिर भने बाक्लै जम्मा भैरहेको कुहिरो देखिन्थ्यो । यस्तो दिनमा माझीहरू खासै नदीमा आउँदैनथे । नैनीले अघि आफूलाई तार्दिने त्यो बूढो, दयालु माझीलाई सम्झिई र ऊ कतै देखिन्छ कि भनेर पर परसम्म हेरी । तर कतै पनि ऊ देखा परेन । पहिलोपल्ट नैनीलाई त्यस निर्जन बगरमा आफू एक्लै रहेको अभास भयो, र झस्किई ।

तर पनि, उसलाई कतै जानु त थियो नै । नदीमथि, पल्लो किनारबाट वल्लो किनारसम्म सेता चरा बाक्लै सङ्ख्यामा उडिरहेका थिए । उसले तिनीहरूको उडानलाई कुनै आशाका साथ हेरी, तर त्यस आशाको खास कुनै अर्थ थिएन भन्ने पनि महसुस गरी ।

“हजुरआमाले पानी खानुभो?”

“सानी चरी, मेरो घरछेउ भएर आएकी हौ तिमी? हजुरआमाको कपाल कसले कोरिदियो?”

“सानी चरी, हजुरआमाका नङ् हेरेऊ? खासै बढेका छैनन् होला । हिजोमात्रै त हो मैले काटिदिएकी ।”

“माझी दाइ ! माझी दाइ ! माझी दाइ ! धोका नदिनू है । मैले चुरो दिएकी हुँ नि, र अर्को पनि दिन्छु । म सुनकै औँठी पनि दिन्छु नि ।”

तर नैनीका यी सबै सबै उद्गारहरू कर्णालीको सुसाइमा मिसिए । यिनीहरूलाई सुन्ने त्यहाँ केही पनि थिएन ।

नैनी उफ्रिई बुर्कुसिई कराई, चिच्याई, चिप्लिई, घुँडा मारी, लडी, र फेरि उठी, त्यस निर्जन नदीकिनारमा, एक्लै । त्यो विशाल ढुङ्गाभरि सानो अर्को ढुङ्गोले कोरेर दुई अनुहारका आकृति बनाई — एउटा बूढो अनुहार, र एउटा कलिलो । कोर्थी, मेट्थी, फेरि कोर्थी, र फेरि मेट्थी । अनि पुनः कोर्थी  र त्यस सन्नाटामा आफूलाई अलि चित्त बुझेका चित्रसँग एक्लै वार्तालाप गर्थी । उसका कुरा यस्ता थिएः

“हजुरआमा, तपाईं कत्ति रामी । मामु भन्नुहुन्छ, जवान हुँदा तपाईं मजस्तै देखिनुहुन्थ्यो रे । मामुसँग एउटा फोटो पनि छ ।”

“हजुरआमा, नरुनू है । तपाईंसँग म छु नि ।”

“हजुरआमा, मसँग भगवान रिसाउनुहुन्न । मैले माझी दाइलाई चुरो दिएर भाडा तिरेँ नि । मैले त सुनको औँठी पनि दिएकी थिएँ, तर उहाँले लिनै मान्नुभएन । हजुरलाई यहाँ ल्याइदिएपछि म अर्को चुरो पनि दिन्छु । स्वर्गमा शिशाका चुराको के काम है? भगवानलाई मैले चुरा लगाएर गएको मनपर्छ र? मलाई त त्यस्तो लाग्दैन । भगवानलाई त नौनी अथवा धुवाँका चुरा मनपर्छ होला । हजुरले नै भनेको होइन एक दिन, कथामा?”

“हजुरआमा, हाम्रो बाटो त निकै लामो पो हुन्छ त । मलाई बाटोमा “हाई रानी चाँदनी” को कथा भन्नू है । मलाई त्यो कथा सारै मनपर्छ । मलाई लाग्छ, उहाँ यही कर्णाली नदीमाथिबाट उड्नुभएको थियो होला, बाक्साभित्र बसेर ।”

र एक्कासि पश्चिम पहेँलो देखियो र बाँकी संसार कालो । नैनीलाई हेक्का भयो, घाम अघि नै अस्ताइसके छन् । एउटा भयङ्कर ठूलो त्रासले उसको मुटु निचो¥यो । तर त्यहाँ, ऊबाहेक अर्को मान्छे कोही पनि थिएन ।

“मामु !!” उसले त्यसै ढुङ्गामाथि चढेर आफ्नु सम्पूर्ण बल लगाएर कराई । आफ्नो परिवार लिन हिँडेको त्यही बूढो माझीले उसको आवाज सुन्यो ।

“तिमी अझै यहीँ छौ?”

“हजुरआमा आउनुभएन । दाइ, मलाई पल्लो किनारमै पु¥याइदिनुस् न प्लिज । म फेरि  अर्को चुरो दिन्छु ।”

“पर्दैन छोरी । म उतै जाँदैछु मेरो परिवार लिन । म तिमीलाई पु¥याइदिन्छु ।”

र नैनी डुङ्गामा बसी । यसपालि भने, उनले केही कुरा गरिन, चुप्प लागेर बसिरही । एकदुई पल्ट “हजुरआमा” भनेको र आँसुका दुईचार ढिक्का खसाएको भने माझीले देख्यो ।

छिट्टै उनीहरू नदीको वल्लो किनार आइपुगे । माझीले आफ्नो डुङ्गा किनारा लाउन भ्याउँदानभ्याउँदै पानी पर्न थाल्यो ।

“माझी दाइ, मेरो घर यहीँ छ । नजिकै । मलाई तपाईंको छाता ओढाएर घरसम्म पु¥याइदिनुस् न,” नैनीले भनी ।

“हुन्छ,” माझीले भन्यो, र दुवै जना नैनीको घरतिर लम्किए ।

बाटोमा मौका छोपेर माझीले सोध्यो, “नानी, तिमी कर्णालीको पल्लो किनारसम्म किन गएकी थियौ वास्तवमा?”

“दाइ, मेरी हजुरआमा सारै बिरामी हुनुहुन्छ । सप्पै भन्छन्, उहाँ मेरेपछि स्वर्ग जान ठूलो नदी तर्नुपर्छ रे नि त ।”

माझीका दुवै आँखा सीमान्त विस्फारित भए ।

“अनि मलाई थाह थियो, त्यो नदी भनेको यही कर्णाली त हो ! कस्तो ठूलो छ नि यो नदी । हजुरआमाले कलाई कति माया गर्नुहुन्छ । उहाँ एक्लै गएको मलाई मनपर्दैन नि । बुवालाई म पनि जान्छु भन्यो भने मार्नुहुन्छ । त्यही भएर पल्लोपट्टि पर्खन्छु भनेर म गएकी । तर आउनु नै भएन ।”

माझी अवाक भएर उभ्भियो । हिड्दाहिड्दैका उसका पाइला रोकिए । उसले जमिनमा घुँडा मा¥यो, र नैनीलाई बाँहमा लिँदै एक्कासि भन्यो, “छोरी !” । उसको आँखाको डिलसम्म आइपुगेका आँसुका दुईचार थोपा नैनीको जीउमा खसे ।

उनीहरू घर पुग्दा नगुग्दै नैनीकी आमा आँगनबाट अताल्लिँदै उनीहरूतिरै कुदेर आइन् । उनले त्यो अपरिचित माझीका बारेमा भने केही सोध्ने चेष्टा गरिनन् ।

“हजुरआमाले बिहान आठ बजे आँखा खोल्नुभएको थियो । “नैनी !” भनेर दुईपटक बोलाउनुभयो । हामीले तँलाई कहाँ कहाँ खोजेनौँ? ठूलाबाले तँलाई नदीले बगाएको हुनसक्छ भनेको कुरो सुनेपछि हजुरआमा फेरि बेहोस् हुनुभयो र स्वर्गे हुनुभयो ।”

आमा भक्कान्निइन् र नैनीलाई आँगालो मार्न दुई पाइला अघि सरिन् । नैनी भने आमाबाट भग्दै “हजुरआमा !” भनेर एकपल्ट कराई र दगुरेर भित्र पसी । कसैले सोधपुछसम्म नगरेको माझीले नैनीको चुरो सबैले देख्ने ठाउँको एउटा ढुङ्गोमाथि राखिदिया,े र फर्कियो उसैको बाटो, आँखाबाट मौन मौन आँसुका दाना झार्दै, बाटोभरि ।