Mahesh Paudyal

उनलाई मैले लोकन्थलीका कुना काप्चा र गल्लीहरूमा धेरै पल्ट देखिसकेको थिए । लोकन्थली कुनै ठूलो सहर हैन । यो भर्खरै विकासको आलोक पाउन लागेको गाउँ नै हो । तर अर्निको राजमार्गको दुवैतिर बाक्लो आवासक्षेत्रमा फैलिएकोले कुना, काप्चा र गल्लीहरू प्रसस्तै छन् । कहिलेकाहिँ त पुरानै मान्छे पनि अल्मल्लिने सम्भावना हुन्छ । तरकारी बजारका वरिपरि, बसपार्कमा, मितेरी अस्पतालको प्राङ्गणमा, मन्दिरका छेउछाउ :  हो जताततै देखिन्थिन् उनी । कहिले पर्खालका आडमा लुकेर रुँदै गरेकी, कहिले बसपार्कमा आँसु पुछेर लोकका अगाडि मुस्कुराउने प्रयार गरिरहेकी । उनका ओठ कलेँटी परेका थिए, कुर्कुच्चा चुर्चरी चिरिएका, जवानीमै गाला चाउरी परेका, ती चाउरीहरूकाबीच सुकेको आँसुका धाराहरूका थेग्रा स्पष्टै देख्न सकिन्थ्यो । ठाउँ–ठाउँमा च्यातिएर धुजाबाती भएका लुगा, छाला घोटिएर कालै भएको कुहिनाहरू, फुटेका ओठका धाँजाहरूमा दुःखका असङ्ख्य कारुणिक बिम्बहरू छरिएका स्पष्टै देखिन्थे । आज लक्ष्मीपूजाको रात । सहर मैन र रङ्गीचङ्गी बिजुलीबत्तीले प्रदीप्त । मणिपुरतिर त लक्ष्मीपूजा नगरी भैली खेल्नु हुँदैन भन्थे । हामीहरू भैली खेल्न जाँदा सँघार...

पुष्पे खोलाको किनारमा यतापट्टि सम्राट उभिएको थियो । ऊ सात वर्षको थियो । उसका हातमा एक जोडी कपडाका, पुराना जुत्ता थिए । उतापट्टि, अलि पर सन्ध्यारानीको घर । बीचमा पुष्पे खोलो रातभरिको झरीले बहुलाएको । किनारमा उभिएको सम्राटलाई तान्दे उसका काकाले भने, “हिँड् घर । कहाँ–कहाँ खोजिसकेँ, यहाँ पो रहेछ । गाडी जाने बेला भयो । ” “काका, एकछिन पख्ने भन्नुस् न । सध्यारानीलाई जुत्ता दिनुछ ।” “केको जुत्ता? को सन्ध्या? यत्रो–यत्रो छैन, जुत्ता दिने भाको । हिँड् घर ।” “जान्नँ । सन्ध्याका स्कुल जाने...” काकाले जबरजस्ती लघारे । सम्राट रुँदैरँदै उनीसँग गयो । सन्ध्यारानीसँग उसको भेट हुनै पाएन । घरका सम्पूर्ण सामान लादेर ट्रक हिँड्यो । पर पुगुञ्जेल आँसुका पर्दाबाट भए पनि सम्राटले बाहिर हेरिरह्यो । पुष्पे खोला किनारमा सन्ध्या उभिएर दुवै हात हल्लाइरहेकी  थिई । उसका खुट्टामा जुत्ता थिएनन् । सम्राटले हात हल्लाएर बोलाउन खोज्यो, तर काकाले गाली गर्दै उसलाई सिटमै थुप्रिरहन भने । आमाले पनि भन्नुभयो, “हैन चुर्ना परे कि क्या हो, यस केटालाई ? पटक्कै पो बस्दैन त चुप लागेर । यसका हात ऐले...” चाँडै रात प...

महेश पौड्याल हाम्रा घरमा कुनै पनि चाड विषेशमा अनिवार्यतः उपस्थित रहने पाहुनामध्ये एक थियो पुङ्गिन । हामीले दिवङ्गत भतिजाको स्मृतिमा गोदावरीको एक बगैंचा बनाउँदैगरेका बखत पनि ऊ हामीसँगै थियो । जब त्यो सम्पूर्ण बगैंचा पहिलोपल्ट फुलर आफ्नो कुमारी वैंशको वसन्तमा उन्मत्त भयो, ऊ हामीसँगै थियो । आमा भन्नुहुन्थ्योे, “कति उज्यालो अनुहार यस मेराको । मलाई त यो गोदावरी फूलजस्तै लाग्छ ।” हजुरबाको निधनपछि जब हामीले त्यो बगैंचा जोतेर बारी बनाउने निधो ग¥यौं, ऊ हामीसँगै थियो । त्यसपछि ऊ कहिल्यै आएन हामीकहाँ । गोदावरीसँगै गयो ऊ पनि । पुङ्गिन हामीकहाँ त्यति धेरै किन आउँथ्यो? समाजिक सद्भावका अतिरिक्त केही विशिष्ट कारणहरू थिए यसका । हाम्रा काकाको साथी त हो नै ऊ, तर त्योभन्दा पनि बढी ऊ कहिल्यै नसकिने कथाहरूको एक अक्षय अभिलेख थियो, र सधैँ ती कथा सुनिदिने श्रोताको खोजीमा हुन्थ्यो । ऊ एकल यात्री थियो जिन्दगीमा, र ऊभित्र उकुसमुकुस हजारौँ कारुणिक कथाहरू थिए । उसलाई श्रोता चाहिन्थ्यो, र हामी सधैँ तयार रहन्थ्यौं उसका कथा सुन्न । यसै पनि अलिअलि साहित्यको स्पर्श पाएको घर थियो हाम्रो । बुवा गाउँकै सही, एक स...

[A heart-rending story of a little girl who waited for her Grandmother on a river bank, but never saw her again in her life.] “Row me to the other bank, dear boatswain, and for that I will give you a golden ring,” said little Naini to the boatman, who ferried passengers across the Karnali River. The sun had just risen, and it was too early for any boatman to find passengers. They had to wait until it was nine for the first band of milkmen to board their canoes. The man had come out, because he had to ferry his wife and little daughter across the river to his in-laws’, because they had a feast that day. During the day, he ferried passengers back and forth. Since it was likely to rain, he had taken his family quite early today. The little girl, who was her first paying passenger for the day, made him think he was lucky. She looked like his own daughter. He liked the cute, little girl, but did not believe the ‘golden ring’. “Why do you want to cross the river?” asked the ...

Story Mahesh Paudyal “ Hang on dear moon,” said the nightingale, “for there is no light, and I am not yet decided where I would put up tonight.” It was extremely cold, though the sky looked very clear. It was twilight, but the moon was just an arc of diamond upon the head on the western mountain. The nightingale shivered remembering the previous night. O, what a dreadful experience it had been! Someone in the south had set the whole forest on fire, and its little nest on a little willow had burnt, roasting its two little kids to death. It shed two drops of tears for the kids and flew away, and sat on a silver wire that hanged between iron poles, knowing that a silver thing would not burn. It was nightmarish, hanging on a silver wire all through the night. “Allow me to stay here for tonight, for both of us are dying soon,” said the nightingale to an old ebony tree that stood alone in a big, flat land, bare and shabby. “How do you  say so?” asked the tree. “Yo...

सहरको स्कुल गाउँको जस्तो हुँदो रहेनछ । गाउँमा शिक्षकमाथि खासै औँला उठ्दैनन् । सहरमा त सबै अभिभावकहरू पनि पढालिखा र सचेत हुँदा रहेछन् । मात्रा रड्कियो कि आइपुगिहाल्छन् गुनासो गर्न । आफू त गाउँले मान्छे, सहरका यति धेरै कुरा बुझ्न निकै समय लाग्यो । पाँच वर्षसम्म एउटै स्कुलमा पढा पछि  अब भने विद्यार्थी र अभिभावकलाई केही हदसम्म बुझेँ भनेजस्तो लाग्यो । स्कुलले अभिभावक दिवस् मनाउने निर्णय ग¥यो । सहरको स्कुल, ताम्झाम् नहुने त कुरै भएन । बैठक बोलाइयो । बैठकमा मैले कार्यक्रममा प्रस्तुत गरिने सांस्कृतिक र साहित्यिक पाटोको “इन्जिनियरिङ्” गर्ने दायित्व पाएँ । मलाई मन पर्ने क्षेत्र भएको हुँदा यो दायित्व पाउँदा म खुसी भए । दायित्वसँगै चेतावनी पनि पाएँ, “सर, कार्यक्रम अत्यन्त रोमाञ्चक हुनु पर्छ है, तीन लाख रुपियाँ खर्च हुँदैछ ।” तयारी द्रुतगतिमा चल्यो । कार्यक्रको अघिल्लो दिन सबै बसेर अन्तिम तयारीको समीक्षा गरियो । प्रस्तुतिका लागि योग्य कार्यक्रमहरूको छनोट पनि गरियो । कार्यक्रम रोमाञ्चक हुने कुरामा कसैलाई शङ्का रहेन । समीक्षा र अन्तिम छनोट सकेपछि सबै विद्यार्थी घर हिँडे । हामीले पनि आ–आफ्...

मैले मेरो शैशवकाल मणिपुरको एक विकट गाउँमा बिताएको हुँ । तर, साना नगरहरू हुँदै ठूलै महानगरमा बस्न थालेको करीब बीस वर्ष हुनलाग्यो । सहरले जीवनका सबै पाटाहरूलाई निथ्रुक्कै भिजायो, तर मैले देख्ने अधिकांश सपनाहरूलाई भने सहरले कहिल्यै छुन सकेको अनुभव भएन । हुन न सहरका चीसा रातहरूमा देखिएका अधिकांश खण्ड–खण्ड सपनाहरू बिहानको सितसँग उडेर वाफ बन्छन् । जे जति सपना स्मृतिमा लेखिन्छन् र बाँच्छन्, ती सधैं गाउँका सम्झना लिएर फुलेका हुन्छन् । ती शैशवकाल र तन्नेरी नहुँदैका सम्झना बढी आवृत्त हुन्छन् सपनामा । ठूलो भएपछिका, क्याम्पस धाउन थालेपछिका, अलिअलि राजनीति गर्न थालेपछिका, र कथा र समीक्षाहरू लेख्न थालिसकेपछिका स्मरणहरू, जो विपनाका हरेक पाइलाका अनुहारहरू हुन्, किन सपनामा आउँदैनन् ? सपनाका विम्बहरू सायद त्यो समयमा मस्तिष्कले टिपेका विम्बहरू हुन्, जुन बेला मस्तिष्क साँचो अर्थमा निर्दोष थियो । शैशवकाल जीवनको लय निर्धारण गने एक महत्वपूर्ण समय हो । मैले देख्ने गरेका भीरपाखाका शैशवकालीन सपनासित गाँसिएका कतिपय मृदु र भावुक संस्मरणहरू पनि छन्, जसले मेरो सम्पूर्ण स्वभावलाई साहित्यको अध्ययनका लागि तयार ...

आज बुद्धपूर्णिमा । हरेक वर्षझैँ विजय हिँड्यो बुद्धको मन्दिर वरिपरिको सन्ध्याकालिन रौनक हेर्न । उसलाई धार्मिक आस्थाभन्दा पनि त्यहाँको रमणीयतामा चासो थियो । स्वर्णिम मन्दिर, चारैतिर फूलको महक, आउने–जानेहरूको घुँइँचो, र मन्दिर छेउको तलाउ ! त्यो तलाउ, जसको वरिपरि डिलैडिल मार्वल जडान गरिएको थियो । त्यस मार्वलमा चन्द्रमा हजारांै चन्द्रमाहरूमा बाँडिएर छरिएको रात र ती चन्द्रमाहरूसँगै खेलिरहेका पानीका असङ्ख्य तरङ्गहरू । वास्तवमा त्यो चन्द्रमाहरूको रात थियो । पानीमुनिको पूर्ण चन्द्रमा, मोनालिसा । छोटा–छोटा अन्तरालमा बग्ने दुष्ट पापी दुशासनजस्तो चीसो बतास, चन्द्रमाको चीरहरण गर्न तल्लिन हुँदा ऊ जल तरङ्गहरूमा असङ्ख्य द्रौपदीहरू भएर छरिन्थी । सङ्गमरमरको लक्ष्मणरेखा नाघ्न नसकी थकित भएको दुष्ट बतास डिलमा ठोक्किएर करुण क्रन्दन् सुनाइरहेको हुन्थ्यो । पूर्ण कमलहरूले सुशोभित त्यस सजल सिंहासनमा चन्द्रमा, र वरिपरि उसको आलोकलाई हेरेर कविता र गीत भर्नेहरूको ताँती । त्यहाँ रात र दिन बीचको पर्खाल देखिदैनथ्यो, सृष्टि दिग्भ्रमित भएजस्तो, आकाश पृथ्वी भएजस्तो, पृथ्वी आकाश भएजस्तो । पूजा गर्नेहरू त्यस तलाउमा...